ΠΑΙΟΝΕΣ ΚΑΙ ΠΑΙΟΝΙΑ

Επιβάλλεται στον «Καλλικράτη» να υπάρχει το όνομα «Παιονία»
Οφείλουμε να γνωρίζουμε πως επαρχία με το όνομα Παιονία στο νεότερο ελληνικό κράτος δεν προέκυψε τυχαία...

«Αμφισβητεί κανείς σήμερα στην Ελλάδα ονόματα περιοχών της όπως Πιερία, Ημαθία, Αλμωπία, Σιντική, Βισαλτία, Εορδαία κλπ; Γιατί να υπάρχει πρόβλημα με το όνομα Παιονία; Μπορεί να έχασε κάποτε τη μεγάλη της δύναμη και να περιορίστηκε κυρίως στο μέσο ρου του Αξιού, δε σημαίνει πως δεν έχει θέση στην ελληνική μυθολογία, στην ιστορία και στην παράδοση. Όπως οι περιοχές που προαναφέρθηκαν, έτσι και αυτή, ήθελε δεν ήθελε, έδωσε τη θέση της στο μακεδονικό βασίλειο».

Χρήστου Π. Ίντου

Ο αρχαίος λαός των Παιόνων και η περιοχή που κατοίκησαν, η Παιονία, αποτέλεσαν αντικείμενο ενασχόλησης και έρευνας από την αρχαιότητα ως τις ημέρες μας. Από τις αρχές του 2009 δημοσιεύματα στον παγκόσμιο έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο ξανάφεραν στην επικαιρότητα τα ονόματα αυτά. Διαφορετικές μάλιστα απόψεις ξένων ερευνητών (δημοσιογράφων, ιστορικών) σχετικά με τη Μακεδονία τα ενέπλεξαν στη γνωστή ελληνοσκοπιανή διαφορά. Έτσι, μας προέκυψε πρόταση ονομασίας του όμορου κράτους με το αρχαίο όνομα Παιονία !!
Το ίδιο όνομα είναι και στην επικαιρότητα του τοπικού μας τύπου μετά τη γνωστοποίηση του σχεδίου για την διοικητική μεταρρύθμιση της χώρας που φέρει το όνομα «Καλλικράτης». Είναι γνωστό, πως έχει γίνει λόγος για τη δημιουργία Δήμου Παιονίας με έδρα την επί δεκαετίες πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, τη Γουμένισσα. Μας προέκυψε και αντίλογος για την πρόταση αυτή με το επιχείρημα πως Παιονία και Παίονες είναι ονόματα άσχετα με περιοχές της σημερινής ελληνικής επικράτειας!!
Οφείλουμε να γνωρίζουμε πως επαρχία με το όνομα Παιονία στο νεότερο ελληνικό κράτος δεν προέκυψε τυχαία. Πριν από τις διοικητικές μεταβολές που επήλθαν στη χώρα μας στα μέσα της δεκαετίας του 1920, προηγήθηκαν μελέτες και εισηγήσεις του τότε Υπουργείου Εσωτερικών για την ονοματοθεσία τόπων, οικισμών, επαρχιών (1925). Στα πλαίσια αυτών, για την ως τότε Υποδιοίκηση Γουμενίσσης προτάθηκε και έγινε αποδεκτό από την κεντρική διοίκηση το όνομα Παιονία. Η πρόταση στηρίχθηκε στην παράθεση ιστορικών πηγών και πληροφοριών που καταδείκνυαν πως η συγκεκριμένη περιοχή υπήρξε τμήμα της αρχαίας Παιονίας και εντός των ορίων της υπήρξαν σημαντικές πόλεις των Παιόνων. Στην ίδια επαρχία είχε προταθεί να συμπεριληφθεί και η ανατολική όχθη του Αξιού, διότι σύμφωνα με τις απόψεις ιστορικών των παλαιοτέρων και νεοτέρων χρόνων εκεί βρίσκονταν η ομηρική πρωτεύουσα των Παιόνων, η Αμυδών ή Αβυδών.
Οι Παίονες από τους αρχαιότερους λαούς στην περιοχή της ελληνικής χερσονήσου (Βαλκανίων) είχαν εγκατασταθεί αρχικά στον κάτω ρου του Αξιού ποταμού. Η κυριαρχία τους επεκτάθηκε από τον Αίμο ως και το Ιόνιο πέλαγος. Στην ύστερη εποχή του ορείχαλκου ήταν εγκατεστημένοι στην Αμφαξίτιδα, στην Ημαθία, στην Αλμωπία, στην Εορδαία, στην Πιερία και στην Πελαγονία. Η εκτενής εγκατάσταση και κυριαρχία τους οδήγησε τους ιστορικούς να ομιλούν για πολλές περιοχές με το όνομα Παιονία και κυρίως για την «περί τον Αξιό» και «περί τον Στρυμόνα».
Στα παιονικά φύλα συγκαταλέγονταν αρχαίοι λαοί, όπως οι Παίοπλες στον κάτω ρου του Στρυμόνα, οι Δόβηρες στη λίμνη Δοβηράνη ή Δοϊράνη, οι Σιρροπαίονες στην πεδιάδα των Σερρών, οι Αγριάνες στο Παγγαίο, οι Γρααίοι, οι Λααίοι και οι Ηδωνοί κλπ. Σήμερα από ιστορικούς και άλλοι αρχαίοι λαοί, όπως οι Άλμωπες και οι Εορδοί, κατατάσσονται στα ίδια φύλα. Την εποχή του σιδήρου σημειώθηκαν μετακινήσεις λαών και οι Παίονες δέχθηκαν επιθέσεις Φρυγών, Ιλλυριών και Θρακών. Μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες τους μετακινήθηκαν προς άλλες περιοχές, αφομοιώθηκαν ή εξολοθρεύτηκαν από τους αντιπάλους.
Πολύ είχε απασχολήσει τους αρχαίους ιστορικούς η καταγωγή των Παιόνων. Διατυπώθηκαν απόψεις για την πελασγική, φρυγική και θρακική καταγωγή τους. Αρχαίος ελληνικός μύθος που διασώθηκε από τον Παυσανία, θεωρεί γενάρχη των Παιόνων και ιδρυτή του βασιλείου τους τον Παίονα, γιό του βασιλιά της Ήλιδας Ενδυμίωνα. Αυτός διοργάνωσε στην Ολυμπία αγώνα μεταξύ των παιδιών του Επειού, Αιτωλού και Παίονα για να κληροδοτήσει στο νικητή το βασίλειό του. Ο Αιτωλός και ο Παίονας αναζήτησαν αλλού πατρίδες και ίδρυσαν τα δικά τους βασίλεια. Άλλος ελληνικός μύθος αναφέρει πως γιος του Αξιού ήταν ο Πηλεγόνας και αυτός με τη σειρά του είχε γιο τον βασιλιά των Παιόνων Αστεροπαίο, τον γνωστό από τον τρωικό πόλεμο.
Ετυμολογικά το όνομα του λαού στον οποίο αναφερόμαστε έχει συνάφεια με επίθετα που προσδίδονταν στους αρχαίους θεούς, όπως στην Αθηνά και στον Απόλλωνα. Θα μπορούσαν να εξιστορηθούν και άλλοι αρχαιοελληνικοί μύθοι και πραγματικά γεγονότα σχετικά με τους Παίονες της μακρινής εκείνης περιόδου. Είναι στοιχεία που μαρτυρούν τη στενή τους σχέση με φύλα που κατοικούσαν στη σημερινή ελληνική αλλά και στην ευρύτερη επικράτεια. Η αρχαία ελληνική γραμματεία, η μετέπειτα και η σύγχρονη ιστοριογραφία μας παρέχουν πλήθος στοιχείων.
Πόλεις των Παιόνων υπήρξαν στο σημερινό βορειοελλαδικό χώρο αλλά και πέρα των συνόρων της χώρας μας. Εκτός από την Αμυδώνα στην οποία αναφερθήκαμε, ήταν η Δόβηρος (Δοϊράνη), η Σίρρις (Σέρρες), το Βαίρον, η Ταυρίανα και η Αντιγόνεια νότια της Δοβήρου, η Ειδομένη, η Γορτυνία, η Αταλάντη, η Ευρωπός (στη σημερινή επαρχία Παιονίας), το Παιονικόν Αστραίον (Στρώμιτσα), η Βυλάζωρα (Βέλες), η Άστιβος (Ιστίπ), η Ηράκλεια στην Πελαγονία (Μοναστήρι) στη γειτονική πΓΔΜ, και άλλες μέχρι το Θερμαϊκό και τις εκβολές του Αξιού και του Αλιάκμονα. Ο ιστορικός Ulrich Kohler το 1897 στην Ακαδημία του Βερολίνου ανακοίνωσε «…εν τω αυλώνι τω παρά το μέσον του Αξιού ρουν κειμένω, και κατά τους πρώτους ιστορικούς χρόνους τοις Παίοσιν ανήκοντι, απαντώσι πόλεις φέρουσαι αρχαία ελληνικά ονόματα, οίον Αταλάντη, Ειδομένη, Γορτυνία, Εύρωπος…..».
Όσα προαναφέρθηκαν αφορούν την μέχρι τον 8^ο π.Χ. αιώνα περίοδο, οπότε ιδρύθηκε το Μακεδονικό βασίλειο. Οι βασιλείς του νέου κράτους κατόρθωσαν σταδιακά να υποτάξουν τους Μύγδονες, τους Πίερες, τους Εορδούς, τους Άλμωπες, τους Βοττιαίους και άλλους αρχαίους λαούς της ευρύτερης περιοχής. Ανάμεσα στον 8^ο με 6^ο π.Χ. αιώνα νότιες περιοχές της Παιονίας προσαρτήθηκαν στο νέο βασίλειο. Ωστόσο αυτή διατήρησε την ανεξαρτησία της και είχε διέξοδο προς τη θάλασσα (Θερμαϊκό) με λωρίδα γης παράλληλη προς τον Αξιό.
Σταθμός στην ιστορία της Παιονίας υπήρξε η επίθεση εναντίον της του Δαρείου του Α΄ το 514 π. Χ., όταν άλλοι συμμάχησαν με τον Πέρση βασιλιά. Η αιχμαλωσία και η μετοικεσία μεγάλου τμήματος πληθυσμού της στην ανατολή με εντολή του στρατηγού Μεγάβαζου, άνοιξε μια άλλη σελίδα στην ιστορική τους διαδρομή. Εκεί θα παραμείνουν ως και την Ιωνική επανάσταση (499 π.Χ.) στην οποία θα λάβουν μέρος ως σύμμαχοι των Αθηναίων. Οι επιζήσαντες θα βρουν το δρόμο της επιστροφής στις πατρογονικές τους εστίες, όπως στη Σίρρι (Σέρρες), στη Δόβηρο (Δοϊράνη) και στην Ειδομένη. Αργότερα, θα εμπλακούν στη διαμάχη Αθήνας, Σπάρτης, Μακεδονικού βασιλείου και στον Πελοποννησιακό πόλεμο (431-404 π.Χ.). Θα διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους μέχρι το 356 π.Χ. Το έτος εκείνο θα καταστούν υποτελείς του Φιλίππου του Β΄ έχοντας δικούς τους άρχοντες. Ακολούθησαν τον Μέγα Αλέξανδρο στην εκστρατεία του με αυτοτελές σώμα ιππέων και διακρίθηκαν σε πλήθος μαχών ιδιαίτερα δε στα Γαυγάμηλα.
Επωφελούμενοι από τις εμφύλιες συγκρούσεις των διαδόχων του Αλεξάνδρου ανέκτησαν την ανεξαρτησία τους και την διατήρησαν μέχρι το 281 π.Χ., οπότε υποτάχθηκαν από το Λυσίμαχο. Μεγάλο πλήγμα στην παρουσία τους επέφεραν οι κελτικές επιδρομές που επακολούθησαν. Τη ρωμαϊκή περίοδο παιονικές πόλεις, όπως οι Στόβοι, η Δόβηρος, η Ταυρίανα και η Ειδομένη έγιναν κέντρα εμπορίου ευρισκόμενες στην κοιλάδα του Αξιού και πάνω σε φυσικές οδούς επικοινωνίας των λαών της εποχής. Στα βυζαντινά χρόνια το όνομα των Παιόνων πέρασε στη σφαίρα του μυθικού και της παλιάς ιστορικής αναμνήσεις, γιαυτό ιστορικοί της περιόδου εκείνης τοποθετούσαν την Παιονία σε μακρινούς τόπους.
Σχετικά με τα ήθη, τη θρησκεία και τη γλώσσα των Παιόνων έχουν διασωθεί στοιχεία που καταδεικνύουν τη στενή σχέση τους με τους άλλους λαούς της ελληνικής χερσονήσου μεταξύ των οποίων υπήρξαν αλληλοεπιδράσεις. Τα ονόματα βασιλέων και πόλεών τους που διασώθηκαν σε αρχαία κείμενα και σε νομίσματά διευκολύνουν να κατανοήσουμε την ετυμολογία και την προέλευσή τους. Μερικά από αυτά: Παίων, Πυραίχμης, Απισάων, Αξιός, Πηλεγών, Αστεροπαίος, Άγις, Λύππειος ή Λύκκειος, Πάτραος, Αυδολέων, Αρίστων, Λέων, Δροπίων…….. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στο «κοινόν των Παιόνων» που ήταν στημένο στους Δελφούς, προνόμιο που είχαν μόνο οι Έλληνες. Ο Όθων Άβελ, επιφανής ιστορικός, είχε σημειώσει «…Το έργον των Παιόνων ήν να μένωσι πάντοτε οι φύλακες της ελληνικής διαπλάσεως και της νέας έτι μακεδονικής δυνάμεως, χωρίς να γιγνώσκωσι τίνα θησαυρόν εφύλλατον. Αυτοί κατέλυσαν την φοβεράν επιδρομήν των Θρακών, αυτοί απέκρουον τα Ιλλυρικά έθνη……και έπαλξιν τινά κατά των κλυδώνων του βορρά απετέλουν…». Πολλά από αυτά εισηγήθηκε ο Β. Κ. Κολοκοτρώνης το 1925, διευθυντής του Β΄ πολιτικού τμήματος του Υπουργείου των Εξωτερικών της Ελλάδος, όταν πρότεινε η Υποδιοίκηση Γουμενίσσης να ονομασθεί επαρχία Παιονίας και εισακούστηκε.
Μετά από όλα τα παραπάνω, τίθεται εύλογα το ερώτημα: Αμφισβητεί κανείς σήμερα στην Ελλάδα ονόματα περιοχών της όπως Πιερία, Ημαθία, Αλμωπία, Σιντική, Βισαλτία, Εορδαία κλπ; Γιατί να υπάρχει πρόβλημα με το όνομα Παιονία; Μπορεί να έχασε κάποτε τη μεγάλη της δύναμη και να περιορίστηκε κυρίως στο μέσο ρου του Αξιού, δε σημαίνει πως δεν έχει θέση στην ελληνική μυθολογία, στην ιστορία και στην παράδοση. Όπως οι περιοχές που προαναφέρθηκαν, έτσι και αυτή, ήθελε δεν ήθελε, έδωσε τη θέση της στο μακεδονικό βασίλειο.
Σήμερα δεν «κινδυνεύει» κανείς από τους αρχαίους Παίονες. Τους σύγχρονους Παίονες πρέπει να σκεφτούν οι ιθύνοντες του τόπου, αυτούς που ζουν στη σημερινή Παιονία και είναι οργανωμένοι με το ίδιο όνομα σε κοινωνικά, πολιτιστικά, αθλητικά, εκπαιδευτικά και επαγγελματικά σωματεία. Πιστεύουμε πως και στο νέο αυτοδιοικητικό χάρτη της χώρας πρέπει να υπάρχει Δήμος Παιονίας. Συνηγορούν ιστορικά κριτήρια και η σύγχρονη πραγματικότητα.