ΒΟΤΤΙΑΙΑ
Η μεταξύ του Αξιου και του Λουδία χώρα.

Η Βοττιαία, Βοττία ή Βοττιαιίς ήταν τμήμα της αρχαίας Ημαθικής χώρας, η οποία εκτεινόταν μεταξύ των ποταμών Αξιου και Λουδία κι έφθανε ως το σημερινό όρος Πάϊκο. (Ηρόδοτος VII, 123,127, Στράβων απόσπ. 11,23 και Εγκ. Λεξικό (ΗΛΙΟΥ» τ.4).
Μεταξύ των αρχαίων διασώθηκε η ιστορία, πως οι κάτοικοι της περιοχής αυτής, οι Βοττιαίοι, κατάγονταν από την Αθήνα και την Κρήτη.
Τόσο η αρχαία Βοττιαία, όσο και η σχετική με τους κατοίκους της ιστορία, έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περιοχή των σημερινών επαρχιών Γιαννιτσών και Γουμένισσας, διότι εδώ εκτείνονταν η Βοττιαία.
Ας περάσουμε όμως στην παράδοξη ιστορία. Είναι γνωστός ο μύθος του Μινώταυρου και ο φόρος που πλήρωναν οι Αθηναίοι στο Μίνωα, γιατί χολωμένοι από τη νίκη του γιου του Ανδρόγεω, που πήρε μέρος σε αθηναϊκούς αγώνες και ενώ ετοιμαζόταν να γυρίσει νικητής στο νησί του. τον σκότωσαν. Θυμωμένος εξαιτίας του άδικου χαμού του γιου του ο Μίνωας πολεμά τους Αθηναίους, τους νικά και τους επιβάλλει τον παράξενο και πρωτάκουστο φόρο: Να στέλνουν στην Κρήτη κάθε χρόνο επτά νέους και επτά νέες, που θα διαλέγονταν με κλήρο, για να ρίχνονται στο Μινώταυρο ως τροφή. Αυτό δεν γίνονταν και τους κρατούσαν για δούλους. Απόγονοι των Αθηναίων δούλων, έχοντας αρχηγό έναν αξιόλογο και σπουδαίο Κρητικό, το Βόττωνα, ξεκίνησαν με πλοία από τη μεγαλόνησο και αφού περιπλανήθηκαν στις θάλασσες, έφθασαν στον Αμβρακικό κόλπο, στις ακτές των σημερινών νομών Αρτας και Πρέβεζας. Απ' εκεί διασχίζοντας τα ηπειρωτικά βουνά, αναζητώντας νέα πατρίδα, εγκαταστάθηκαν στη μεταξύ των ποταμών Αξιού και Λουδία χώρα, η οποία από το όνομα του αρχηγού ονομάστηκε Βοττιαία.
Όλη αυτή η ιστορία δέχεται ο Οθων Αβελ (σ, 30-32), πως είναι πλάσμα μεταγενέστερων χρόνων και την ανάμνηση της αρχαίας συνάφειας
μεταξύ Βοττιαίων, Αθηναίων και Κρητών πρέπει να τη δεχθούμε ως απόδειξη της Ελληνικής καταγωγής των Βοττιαίων. Ο Αριστοτέλης, ο μεγάλος Μακεδόνας φιλόσοφος, υποστηρίζει (παρά Πλουτ. Έλλην. ζήτημα 25, θησ. 16) πως η παράδοση που προαναφέρθηκε επέζησε στις θρησκευτικές τελετές των Βοττιαίων. Οι κόρες
τους σε μερικές θυσίες τραγουδούσαν το «Ίωμεν εις Αθήνας».
Υποστηρίζεται πως είναι λάθος να προσπαθούμε να βρούμε σχέσεις ανάμεσα στην Κρήτη, τον Αξιό και τις πόλεις Ίχναι, Ειδομένη, Γορτυνία, Αταλάντη, Ευρωπός. Πιστεύεται πάντως πως η μετακίνηση των Βοττιαίων συμπίπτει με την περίοδο των μεταναστεύσεων που έγιναν μετά τον Τρωικό πόλεμο.
Ο Όμηρος δεν αναφέρει καμιά Βοττιαία. Ο Αβελ υποστηρίζει επιπροσθέτως πως η μεγάλη φρυγική μετανάστευση, έγινε πριν από εκείνη των Βοττιαίων, γεγονός που δικαιολογείται από τη διατήρηση πολλών ονομάτων και λέξεων των Βοττιαίων.
Στη Βοττιαία βρίσκονταν πολλές αξιόλογες μακεδόνικες πόλεις εκτός εκείνων που προαναφέρθηκαν (Ειδομένη, Γορτυνία, Αταλάντη, Ευρωπός στην επαρχία της Γουμένισσας), όπως ήταν η Άλωρος,η πόλη Ίχναι και η πρωτεύουσα του μακεδόνικου κράτους, η Πέλλα, στην ευρύτερη περιοχή των Γιαννιτσών. Η αρχαιολογική έρευνα έχει φέρει πολλά και αξιόλογα στοιχεία στο φως με τις ανασκαφές στην Πέλλα και πρόσφατα στον Ευρωπό. Πρέπει ακόμη να γίνουν πολλά.
Τη μεγαλύτερη καταστροφή στην περιοχή της Βοττιαίας την επέφερε η μανία και το πολεμικό πάθος του Πέρση στρατηγού Αρτάβαζου. Πήρε μέρος στην εκστρατεία του Ξέρξη εναντίον της Ελλάδας, μετά την αποχώρηση του οποίου παρέμεινε στα ελληνικά εδάφη. Κυρίευσε την Όλυνθο στη Χαλκιδική, η οποία είχε αποστατήσει και ήρθε στη
Βοττιαία, όπου κατέσφαξε πολλούς των κατοίκων της, προφανώς γιατί και αυτοί, όπως και οι Ολύνθιοι, δεν αποδέχτηκαν τους περσικούς όρους.
Αφήνοντας πολλά γεγονότα που έχουν σχέση με τη Βοττιαία, θα αναφερθούμε σε ένα λαϊκό στοιχείο της περιοχής Γουμένισσας.
Στο χορό
Η λάτρισσα των παραδοσιακών μας χορών Δ.Ν. Στράτου ασχολήθηκε επιστημονικά με τις ρίζες του χορού «Λαβύρινθος». Είναι χορός που έρευνες απέδειξαν πως βρίσκονται στο λαβύρινθο της Κρήτης και στο μύθο του Θησέα και της Αριάδνης. Τέτοιοι χοροί «λαβύρινθοι» βρέθηκαν 27 σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Από αυτούς οι πέντε στη Μακεδονία. Ένας από τους πέντε χορεύεται και σήμερα στην περιοχή μας.
Να υποθέσουμε πως υπάρχει σχέση στο λαϊκό αυτό στοιχείο και στην αρχαία μετανάστευση των Βοττιαίων; Πάντως αναμφισβήτητο είναι πως η Βοττιαία εκτείνονταν μεταξύ Αξιού και Λουδία, έφθανε δε ως το Πάικο.