ΠΑΙΟΝΙΑ
Απο τη μυθολογία στην ιστορία

Η συμμετοχή των θεών του Ολύμπου στις μάχες του Τρωικού πολέμου δεν ήταν κάτι σπάνιο. Σε μια από τις περίφημες εκείνες συμπλοκές η Αθηνά υποστηρίζοντας το ελληνικό στρατόπεδο κατευθύνει το τεράστιο δόρυ του Διομήδη εναντίον του θεού του πολέμου Αρη. Βαριά πληγωμένος στο πλευρό ο πολεμόχαρος θεός σφαδιάζει από τους πόνους και από τη δυνατή κραυγή φόβος και τρόμος κυριάρχησε στο πεδίο της μάχης, λες και βροντοφώναζαν χιλιάδες πολεμιστές. Αποσύρθηκε στον Όλυμπο, παραπονέθηκε στο βασιλιά των θεών Δία και εκείνος επιπλήτοντας την κόρη του, επέτρεψε στον Παίονα να θεραπεύσει την πληγή του λαβωμένου θεού χρησιμοποιώντας τις σωτήριες αλοιφές του.
Τον Παίονα αυτόν, η μυθολογία τον θέλει γιο του Ποσειδώνα και της 'Ελλης και πατέρα της Φανόσυρας, της γυναίκας του βασιλιά του Ορχομενού Μινύα. Ποια σχέση μπορεί να έχει ο γιατρός των θεών με τη γεωγραφική περιοχή που έφερε το όνομα Παιανία, είναι κάτι άγνωστο. Γεγονός όμως είναι πως έχουν ετυμολογικά την ίδια ρίζα. Οι αρχαίοι το όνομα Παίονας το απέδιδαν στον Απόλλωνα, τον οποίο θεωρούσαν θεό της ιατρικής, ονομάζοντας επίσης και τη θεά Αθηνά Παιονία ή Παιωνία μια και αυτήν επικαλούνταν για θεραπεία των διαφόρων ασθενειών τους. Το ίδιο όνομα καθώς και τα Παιήων και Παίων
συναντιούνται και ως επίθετα πολλών άλλων θεών και χρησιμοποιούνται με την έννοια της λέξης σωτήρας.
Σχετικά με την ετυμολογία όλων των παραπάνω παρόμοιων λέξεων υποστηρίζονται δύο απόψεις. Κατά την πρώτη οι λέξεις Παίων και Παιήων παράγονται από το παίω=κτυπώ, αποδιώχνω, συγκρούομαι, καταβροχθίζω, "οτε ο Απόλλων εφόνευσε παίσας τον εν Δελφοίς Πύθωνα δράκοντα", και κατά τη δεύτερη από το πάω παύω με τη σημασία του καταπαύω τις αρρώστειες ή από το πάω= τρέφω, βοηθώ, άρα Παίων, Παιήων = σωτήρας, βοηθός. Με την έννοια αυτή συναντιέται στην αρχαιότητα και η λέξη Παιάν. Γνωστή είναι η επίκληση προς τους θεούς Ιή Παιάν, η οποία χρησιμοποιόταν και σαν επιφωνηματική πρόταση. Τα ονόματα Παίονες, Παιονία και Παίων, ως όνομα γιατρού των θεών, είναι γνωστότατα στον θείο Όμηρο και επανειλημμένα αναφέρονται στα έργα του.
Αυτό είναι δείγμα, πως ήταν γνωστά στα μακρινά από μας εκείνα χρόνια και, επί πλέον, πως οι Παίονες πήραν μέρος στη διαμάχη Ελλήνων και Τρώων για χάρη της πολυτραγουδισμένης Ελένης.
Οι Παίονες από τη χώρα τους που, κατά το μεγάλο επικό ποιητή, τη διαρρέει το πλατύρροο και ωραιότερο ποτάμι της γης, ο Αξιός, ξκκίνησαν για την Τροία με αρχηγό τον βασιλιά Πυραίχμη.
«Πυραίχμης άγε Παίονες αγκηλοτόξους τηλόθεν έξ Αμυδώνος επ' Αξιού ευρυρρέοντος Αξιού, ού κάλλιστον ύδωρ επικίδνατάι αίαν» (Ιλ. Β. 848-850), Δηλ. «Οι τοξοφόροι Παίονες με τον Πυραίχμην ήρθαν μαχροθε από τον Αξιόν, πλατύρροο ποτάμι το ωραιότερο της γης, και απο
τον Αμυδόνα», (Μετ, Ιακ. Πολυλά). Και αλλού «και βάλε Πυραίχμην, ος Παίονας ιπποκρυστάς ήγαγεν εξ Αμυδώνος απ' Αξιού ευρυρρέοντος» (Ιλ. Π, 287-288), δηλαδή, « και τον Πυραίχμη, αρχηγό των ιππικών Παιόνων που από τον πλατύρροον Αξιόν στην Αμυδώνα πίνουν στο δεξιό ώμον κτύπησε...» (Μετ. Ιακ. Πολυλά)
Μέσα στους λίγους ομηρικούς στίχους, που προαναφέραμε, συναντούμε αρκετά χρήσιμα στοιχεία για τους Παίονες. Τους ονομάζει ο ποιητής «αγκηλοτόξους» και «ιπποκρυοτάς», επίθετα που υποδηλώνουν την πολεμική τους ικανότητα. Μας κάνει γνωστή την πρωτεύουσα τους Αμυδώνα, τον βασιλιά τους Πυραίχμη και υμνεί τον Αξιό σαν το ωραιότερο ποτάμι της γης.
Ο Παυσανίας στα Ηλειακά του μας αναφέρει πως ο βασιλιάς της 'Ηλιδας Ευδυμίωνας είχε τρεις γιους. Τον Επειό, τον Αιτωλό και τον Παίονα. Μη θέλοντας να δημιουργήσει διχόνοια μεταξύ των παιδιών του για τη διαδοχή στο θρόνο του, προκήρυξε μεταξύ των παιδιών του αγώνα δρόμου στην Ολυμπία, δίνοντας για έπαθλο στο νικητή τη βασιλεία. Ο Επειός αναδείχθηκε νικητής, ο Αιτωλός έμεινε κλεισμένος στο παλάτι και ο Παίονας αφήνοντας τα πατρικά χώματα μετανάστευσε στην «πέραν του Αξιού χώραν» ιδρύοντας κράτος που από το όνομα του ονομάστηκε Παιονία.
Ο ιστορικός Ηρόδοτος και ο γεωγράφος Στράβωνας ασχολήθηκαν και με την καταγωγή των Παιόνων. Ο πρώτος (V,Β.) τους θέλει απογόνους των Τευκτρών της Τρωάδας και ο δεύτερος (VII331, 38) θέτει το πρόβλημα: Οι Παίονες κατάγονταν από τη Φρυγία ή οι Φρύγες απο την Παιονία; Τόσο η Τρωάδα όσο και η Φρυγία όπως είναι γνωστό βρίσκονται στη Μικρά Ασία. Δεν είναι ξένα τα όσα αναφέρει και πάλι ο Ηρόδοτος (VII, 20) σχετικά με τη μετανάστευση του Μίδα στο Ημαθικό πεδίο που κατά το Λίβιο (10,3) και το λεξικό Σούδα τα πολύ παλιά χρόνια ονομαζόταν Παιονία.
Για να φανεί πόσο κοινό ήταν το όνομα Παιονία στους αρχαίους, δεν είναι περιττό, το να αναφέρουμε και άλλες χώρες, πρόσωπα και πράγματα που το είχαν. Ο Παυσανίας και πάλι αναφέρει πως από τον Παίονα, γιο κάποιου Αντιλόχου, πήρε το όνομα της μια φυλή της Αθήνας, οι Παιανίδες. οι οποίοι έδωσαν το όνομα τους και στον ομώνυμο δήμο.
Στο λεξικό Σούδα (Σουίδα) γίνεται απλή αναφορά στα ονόματα Παίονες και Παιανία.
Στην τραγωδία Ικέτηδες του τραγικού ποιητή Αισχύλου, ο γεροΠελασγός, ο βασιλιάς του
Αργούς, στον οποίο σύμφωνα με το μύθο κυνηγημένος από τον Αιγύπτιο είχε καταφύγει ο Δαναός με τις πενήντα κόρες του, ορίζει το Πελασγικό κράτος του από την Πελοπόννησο ίσα με την Παιονία και την Ήπειρο λέγοντας: «Του γηγενούς γαρ ειμί Παλαίχθονος ίνς Πελασγός της δέ γης αρχηγέτης εμου δ' άνακτος ευλόγως επώνυμον γένος Πελασγών, την δε καρπούνται χθόνα και πάσαν ήραν ης δ' αγνός έρχεται Στρυμών, το προς δύοντος Ηλίου κρατώ ορίζομαι δε την Περραιβών χθόνα Πίνδου τε τ' απέκεινα. Παιόνων πέλας όρη τε Δωδωναία συντέμνει δ' όρος υγράς Θαλάσσης των δε επί τάδε κρατώ...» δηλαδή: «Εκείνου που κατοικούσε παλαιότερα τον τόπο αυτόν είμαι παιδί εγώ ο Πελασγός, ο αρχηγός αυτής της χώρας, και από εμέ έχει λάβει το όνομα του το γένος των Πελασγών, οι οποίοι καρπούνται την γην, από την οποίαν περνά ο αδιάβατος Στρυμών. Το κράτος μου εκτείνεται μέχρι της γης των Περραιβών της Πίνδου και της χώρας των Παιόνων και των ορέων της Δωδώνης, φθάνουν δε τα όρια του εις την θάλασσα. Επί όλων αυτών έχω εξουσία...»
Ο Πελασγός, γενάρχης κατά τη μυθολογία ενός έθνους, το οποίο κυριάρχησε σ' όλη την ελληνική χερσόνησο, έδωσε το όνομα του στο λαό του, ο οποίος κατά τους ιστορικούς αποτελούνταν από πολλές φυλές, τις γνωστές Πελασγικές. Ανάμεσα σ' αυτές, από πολλούς ιστορικούς συγκαταλέγονται οι Παίονες και οι Πελαγόνες, οι οποίοι μάλιστα από μερικούς μελετητές ταυτίζονται.
Ποιά όμως η σχέση των Παιόνων με τους Θράκες: Ήταν θρακικής φυλής;
Είναι με βεβαιότητα γνωστό πως οι Παίονες από τους θύνες θράκες απωθήθηκαν ανατολικά. Πολύ πριν όμως συμβεί αυτό, σε πρωΐμότερη εποχή, οι Παίονες είχαν συγκρουστεί με τους κατοίκους της Περίνθου, μιας θρακικής πόλης που βρισκόταν στα παράλια της Προποντίδας και ιδρύθηκε από Σάμιους αποίκους στις αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα (552π.Χ.). Για τις συγκρούσεις εκείνες αντλούμε πληροφορίες από την Ηρόδοτο (Χ, 1,12). Ο ανταγωνισμός Παιόνων και Περίνθιων ήταν μακροχρόνιος μα και πολύ σημαντικός, γιατί εξαιτίας αυτών ήρθε η ολοσχερής σχεδόν καταστροφή της Περίνθου. Οι Περίνθιοι στάθηκαν θανάσιμη απειλή για τους Παίονες. Η εμπόλεμη κατάσταση των δύο λαών δε φαινόταν να τελειώνει. Την κάθε αψιμαχία διαδεχόταν πρόσκαιρη ειρήνη, χωρίς κανείς από τους δύο να αναδεικνύεται νικητής. Σύμφωνα με χρησμό που πήραν οι Παίονες, θα επιτίθονταν, αν τους καλούσαν αντίπαλοι με βοή, αλλά όχι όμως και σύσσωμοι. Προηγήθηκαν τρεις μονομαχίες. Στις δύο νίκησαν οι Περίνθιοι και πανηγύριζαν το γεγονός τραγουδώντας έναν παιάνα που άρχιζε με τις λέξεις: "Ίώ παιάν".
Ακούγοντας οι Παίονες τις παραπάνω λέξεις νόμισαν πως τους καλούσαν οι εχθροί φωνάζοντας τους «έλα Παίονα». Από λάθος ερμηνεία της προσφώνησης ξεσηκώθηκαν οι Παίονες, επιτέθηκαν και το αποτέλεσμα ήταν να σωθούν λίγοι Περίνθιοι και να επαληθευθεί ο χρησμός.
Παρά τη νίκη τους οι Παίονες δεν εγκαταστάθηκαν στη θρακική εκείνη περιοχή. Εν τούτοις υπήρχε η άποψη, πως πολλοί από αυτούς ήταν κάτοικοι των βόρειων θρακικών περιοχών. «Εκ δε Παιόνων και όρος Ροδόπης Σκέος ποταμός μέσων σχίζων τον Αίμον ενδιδοί εις αυτόν" (Ηρ. IV, 49). Δηλαδή, «από τη χώρα των Παιόνων και από το όρος Ροδόπη έρχεται ο ποταμός Σκέος, ο οποίος διασχίζει εις το μέσον τον Αίμο και χύνεται στον Ίστρο.»
Σκέος είναι ο σημερινός Ισκάρ στη Βουλγαρία. Κατά το Θουκυδίδη πάλι, ο Στρυμόνας ήταν το φυσικό όριο της χώρας των Παιόνων, ο δε λαός ήταν αυτόνομος, «ωρίζετο αρχή το προς Παίονας αυτονόμου ήδη» (Θουκ. Β-96,98).
Στη βόρεια κοιλάδα του Στρυμόνα κατοικούσαν οι Αγριάνες από τους οποίους γνωστοί είναι οι Γρααίοι και οι Λααίοι που θεωρούνταν γνήσια παιονικά έθνη. Στη χώρα αυτών πολύ αργότερα εισέδυσαν οι Θράκες καταλύοντας τους παιονικούς οικισμούς. Και πάλι ο Ηρόδοτος (V, 13-15.98) μιλά για άλλα παιονικά έθνη, τους Σιρροπαίονες και τους Παίοπλες που κατοικούσαν στην περιοχή του κάτω Αγγίτη και του Στρυμόνα. Αυτοί οι Παίονες μετακινήθηκαν στην Ασία και αργότερα επανήρθαν. Επίσης στην παιονική πόλη Δόβηρο, συναντούμε τους Δόβηρες Παίονες. Κατοικούσαν στην περιοχή τους όρους Κερκίνη που αποτελούσε το όριο Παιόνων και Σιντών, καθώς επίσης και στην περιοχή της σημερινής Δοϊράνης.
Το παιονικό έθνος, κατ' άλλους το φυγοπαιονικό, εκτεινόταν και στη Μυγδονία, περιοχή μεταξύ Αξιού και Στρυμόνα, την οποία κατοίκησε αργότερα η Φρυγική φυλή των Μυγδόνων και αργότερα την κατέλαβαν οι Ηδωνοί Θράκες. Αυτοί από μερικούς ιστορικούς θεωρούνται Παίονες. Ως παιονικές περιοχές θεωρεί ο Στράβωνας (απόσπ. 40) την Κρηστωνία και τη Βισαλτία και ο Θουκυδίδης (Β.99) την ανατολικά του Αξιού χώρα την ονομάζει Παιονία. Απ' όσα αναφέρθηκαν μπορούμε να συμπεράνουμε πως μεταξύ Παιόνων και Θρακών υπήρχε διαχωρισμός.
Ανακεφαλαιώνοντας καταλήγουμε στο συμπέρασμα: Στα χρόνια του Ομήρου οι Παίονες κατοικούσαν στην κοιλάδα του Αξιού μέχρι το Στρυμόνα και τη Ροδόπη, όπου έγιναν γείτονες με τους Βέσσους, έφθασαν δε μέχρι τις πηγές του Σκέου ποταμού, παραπόταμου του Ίστρου (Δούναβη). Αναφέρονται και ως γείτονες των Σελλών της Ηπείρου και των Δολόπων της Θεσσαλίας (Ευστ. εις Ομηρ. Ιλ. II, 233). Αργότερα περιορίστηκαν στις περιοχές του μέσου Αξιού «την Αμφαξίτιν Παιονίαν», και στην κοιλάδα του Στρυμόνα, «την επί τω Στρυμόνι Παιονίαν».
Η περιοχή της σημερινής επαρχίας Παιονίας είναι μικρή για να ταυτισθεί με την απέραντη εκείνη Παιονία των προμακεδονικών χρόνων.