Ο Άγιος των αμπελουργών

Την 1η Φεβρουαρίου η Εκκλησία μας, όπως είναι γνωστό, τιμά τη μνήμη του Αγίου Τρύφωνα, οποίος καταγόταν από τη Λάμψακο της Φρυγίας και μαρτύρησε στη Νίκαια της Βιθυνίας το 249 μ χ., χρονιά που αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους ήταν ο φοβερός διώκτης των χριστιανών, ο Δέκιος. Το όνομα του Αγίου συνδέθηκε περισσότερο με τους αμπελουργούς και θεωρείται προστάτης τους.
Στη Γουμένισσα, έναν τόπο που είχε πάντα σαν κύρια απασχόληση των κατοίκων της στην αμπελουργία, δίδονταν ξέχωρη τιμή στον Άγιο. Αυτό μαρτυρεί και η διατηρημένη σε καλή κατάσταση τοιχογραφία, που βρίσκεται στο Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας της Γουμένισσας. Εικονίζεται ο Άγιος ολόσωμος και κρατά στο χέρι του κλαδευτήρι. Σε παρόμοια παράσταση τον συναντούμε και σε άλλα εικονίσματα των νεωτέρων χρόνων.
Την ημέρα κατά την οποία τιμάται η μνήμη του ψάλονταν στην εκκλησία, όπως και σήμερα, αγιασμός. Με το αγιασμένο νερό ράντιζαν και ραντίζουν οι γεωργοί τα κτήματα τους επικαλούμενοι τη βοήθεια για τη συνδρομή του Αγίου, για να δώσουν πολύ καρπό και να μείνουν για πάντα γερά.
Ο υφιστάμενος αυτός εορτασμός ανέκτησε μεγαλοπρέπεια και πήρε μορφή πάνδημου πανηγυριού στη Γουμένισσα με την εγκατάσταση σ’ αυτήν Ανατολικορωμυλιωτών τη δεκαετία του 1920. Οι νέοι κάτοικοι προερχόμενοι από τα Άνω Βοδενά της αλησμόνητης Ανατολικής Ρωμυλίας ήταν όλοι γεωργοί και κατά κύριο λόγο αμπελουργοί. Άνθρωποι που αγαπούν και λατρεύουν τη μάνα γη. Για να τιμήσουν τον Άγιο προστάτη τους κατ’ αρχάς δίπλα στο κεντρικό δημόσιο δρόμο Γουμένισσας-Θεσσαλονίκης και λίγο έξω από την κωμόπολη έστησαν μικρό προσκυνητάρι γύρω στις αρχές της δεκαετίας του ’60. Ως τότε οι τελετές της ακολουθίας του αγιασμού τελούνται στον κεντρικό ναό της κωμόπολης, στον Άγιο Γεώργιο. Πολύ γρήγορα όμως φάνηκε πως το προσκυνητάρι ήταν αδύνατο να εξυπηρετήσει τους πιστούς, όσο και την όλη διοργάνωση εκδηλώσεων προς τιμήν την Αγίου. Έτσι αποφάσισαν να ανεγερθεί στην άκρη και στο ψηλότερο σημείο του συνοικισμού των Ανατολικορωμυλιωτών παρεκκλήσι αρκετά ευρύχωρο και με μεγάλο χώρο. Το παρεκκλήσι τιμάται στο όνομα του Αγίου Τρύφωνα. Σ’ αυτό κάθε χρόνο την 1η Φεβρουαρίου, εκτός από την τελετή της Θείας Λειτουργίας και του αγιασμού αναβιώνουν και παλιά έθιμα με κύριο και πρωταρχικό το λεγόμενο «κουρμπάνι»
Με προσφορές των κατοίκων της Γουμένισσας αγοράζεται ένα μοσχάρι. Αυτό την ημέρα της γιορτής θυσιάζεται και το κρέας του βράζεται σε μεγάλα καζάνια σε παρακείμενους προς το εκκλησάκι βοηθητικούς χώρους, που έχουν οικοδομηθεί για το σκοπό αυτό.
Στην συνέχεια το παρασκεύασμα διαμοιράζεται σ’ όλους τους προσκυνητές. Πολλοί με σκεύη παίρνουν το «κουρμπάνι» και το πηγαίνουν στο σπίτι, γιατί το θεωρούν ευλογία όπως και τον αγιασμό, για το ράντισμα του σπιτιού και των αμπελιών. Μεγάλες ποσότητες του κρέατος καταναλώνουν οι γλεντοκόποι, όπως και καλό κόκκινο κρασί γουμενισσιώτικο κρασί. Η μοσχοκεφαλή δημοπρατείται με σκοπό την ενίσχυση της προσπάθειας της οργανωτικής επιτροπής των εκδηλώσεων προς τιμήν του Αγίου Τρύφωνα.
Όλη την ημέρα, την 1η Φεβρουαρίου, πλήθος κόσμου από τη Γουμένισσα και τη γύρω περιοχή προσέρχονται στο πανηγύρι του Αγίου για προσκυνήσουν το στολισμένο με κλιματόβεργες εικόνισμα του Αγίου και σταφύλια από τον προηγούμενο χρόνο και όλοι παίρνουν μέρος στο γλέντι και στο φαγοπότι με τη συνοδεία των τοπικών λαϊκών μουσικών οργάνων. Στις εκδηλώσεις συμμετέχουν πολλά χορευτικά συγκροτήματα τοπικά και ξένα με πρώτο βέβαια του Λαογραφικού Πολιτιστικού Συλλόγου των Ανατολικορωμυλιωτών, που φέρει την επωνυμία «Άγιος Τρύφων» και έχει αναλάβει τη διοργάνωση κατ’ έτος της γιορτής αυτής.
Για όλα, όπως προαναφέρθηκε, φροντίζει μια οργανωτική επιτροπή, η οποία χρόνια τώρα χωρίς διακοπή στην πραγματοποίηση του πανηγυριού και στην αναβίωση των σχετικών μ’ αυτό εθίμων.
Οι ρίζες αυτών είναι πανάρχαιες αφού, όπως η μυθολογία, λέει στις αλησμόνητες πατρίδες της Ανατολικής Ρωμυλίας και γενικότερα στη Θράκη γεννήθηκε και πρωτολατρεύθηκε ο Διόνυσος και ο πρώτος των μουσικών, Ορφέας. Και από την λατρεία και τη ζωή των αρχαίων προγόνων επιβίωσαν στοιχεία που μαζί μ’ εκείνα του Χριστιανισμού συνέβαλαν στη δημιουργία και στην ανάπτυξη του ελληνοχριστιανικού πνεύματος και πολιτισμού. Πρέπει να σημειωθεί, πως οι Έλληνες του βορρά ήταν οι πρώτοι από τους Ευρωπαίους που δέχθηκαν τον Χριστιανισμό, έχοντας κορυφαίους δασκάλους τον «Πρώτο μετά τον Έναν» Απόστολο Παύλο και τον Πρωτόκλητο Ανδρέα.
Το πανηγύρι του Αγίου Τρύφωνα στη Γουμένισσα, την ωραία αυτή κωμόπολη της Μακεδονίας, είναι μια γνήσια εκδήλωση της λαϊκής ψυχής, γεμάτη θρησκευτικότητα και πολλά παραδοσιακά στοιχεία, τα οποία μαρτυρούν και αποδεικνύουν τη συνέχεια του Γένους μας.

ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ:

Τη Μεγάλη Παρασκευή στη Γουμένισσα πραγματοποιείται ένα έθιμο που παρόμοιο δεν υπάρχει στην Ελλάδα το σήκωμα των επιτάφιων. Οι ανθοστολισμένοι επιτάφιοι σήμερα είναι τρεις των Ναών Αγίου Γεωργίου της ιερής Μονής Παναγία Γουμένισσας και του πρόσφατος παρεκκλησίου του Αγίου Σάββα.
Το σημείο συνάντησης και τέλεσης του εθίμου είναι η κεντρική πλατεία Θάνου Ζελένκου, οι νεαροί που κρατούν στους ώμους τους, τους επιτάφιους όταν φτάσουν στη πλατεία, τους σηκώνουν όσο πιο ψηλά γίνετε στα δάχτυλα των χεριών τους και πατώντας στις μύτες των ποδιών τους για ν' αναδεικνύουν τον επιτάφιο. Μετά την ανέγερση του Μητροπολιτικύ Ναού του Αγίου Γεωργίου το 1869 ο ναός προσέλκυσε τον κόσμο, βλέπετε ο ναός ήταν καινούριος και μεγάλος ακόμα και σήμερα ένας από τους μεγαλύτερους της Μακεδονίας. Στην ιερά Μονής Παναγία Γουμένισσας, τότε πήγαιναν οι ποιο νέοι σε ηλικία, και για να δείξουν την ικανότητα τους, στον στολισμό, που είχαν τα νεαρά κορίτσια άλλα και λεβεντιά τους οι νεαρή, σήκωσαν τον επιτάφιο ψιλά.
Είναι ένας άτυπος διαγωνισμός που συνεχίζετε μέχρι σήμερα.

«Κόλιντε»

«Κόλιντε-Φωτιές» είναι ένα παλιό έθιμο γερά συνυφασμένο με τη θρησκεία μας, τις ρίζες και την παράδοση του τόπου μας. Συμβολίζει τη φωτιά που άναψαν οι βοσκοί στη φάτνη του μικρού Χριστού για να το ζεστάνουν...επίσης γιορτάζουν την αναγγελία της γέννησης του Σωτήρα του ανθρώπου, αναβιώνει κάθε χρόνο στο γραφικό και πανέμορφο χωριό του Πενταλόφου του Δήμου Γουμένισσας τη νύχτα της 23ης Δεκεμβρίου. Οι κάτοικοι υποδέχονται το χαρμόσυνο μήνυμα της γέννησης του Χριστού ανάβοντας μια μεγάλη φωτιά στην πλατεία του χωριού, και σερβίροντας κρασί, φασολάδα, κοψίδια και γλυκά στον κόσμο που τους επισκέπτεται. Χορεύουν μικροί, μεγάλοι γύρω από τη φωτιά με τους ήχους των Χάλκινων της Γουμένισσας. Τα ξημερώματα της 24ης Δεκεμβρίου οι νοικοκυρές του χωριού παίρνουν «ζάρια-χόβολη» από την «φωτιά-κόλιντε» να ανάψουν το τζάκι του σπιτιού για να πάει καλά όλος ο χρόνος με φώτιση και υγειά, ο δε νοικοκύρης του σπιτιού δίνει στα ζωντανά να πιουν σταχτόνερο και ραντίζει τα χωράφια για καλή σοδειά..